Święto różnorodności

Bioróżnorodność to inaczej zróżnicowanie życia na Ziemi, jego bogactwo i zasobność. Mierzymy ją na różne sposoby, również przez określenie liczby gatunków zagrożonych wyginięciem, co jest niestety coraz bardziej aktualne. Musimy pamiętać, że każdy organizm, również nasz, funkcjonuje w skomplikowanej sieci powiązań. Kiedy wymiera jeden gatunek, pociąga za sobą następne – np. takie, które się nim żywiły lub których nasiona roznosił. Konsekwencje czasem trudno przewidzieć, ale bywają tragiczne. Tam, gdzie giną pszczoły, pojawia się problem z zapylaniem upraw i pozyskiwaniem żywności. Z kolei uciążliwe i nielubiane nawet przez największych miłośników natury komary są istotnym elementem łańcucha pokarmowego. Służą jako pokarm dla ptaków (jedna jaskółka potrafi połknąć tysiące komarów dziennie), ryb, owadów wodnych, np. ważek. Nie pozostaje nic innego jak pogodzić się z ich istnieniem.

Właściwa ochrona siedlisk przyrodniczych umożliwia zachowanie walorów przyrodniczych obszarów najistotniejszych dla dziedzictwa przyrodniczego naszego kraju. Aby zadbać o odpowiedni stan chronionych siedlisk przyrodniczych i gatunków, tworzone są krajowe formy ochrony przyrody (parki narodowe, rezerwaty, parki krajobrazowe) oraz sieć obszarów Natura 2000. To, jakie typy siedlisk i gatunków występujących na terenie Unii Europejskiej podlegają ochronie, reguluje Dyrektywa Siedliskowa i Dyrektywa Ptasia. W Polsce jest 80 typów siedlisk, które zgodnie z Dyrektywą Siedliskową są objęte ochroną, a wraz nimi 92 gatunki roślin i 143 gatunki zwierząt, wyłączając ptaki (ochronę których reguluje Dyrektywa Ptasia). Dla umożliwienia zachowania właściwego stanu, naturalnego zasięgu, lub w celu odtworzenia siedlisk przyrodniczych i gatunków, ochroną w ramach sieci Natura 2000 objęto prawie 20% powierzchni lądowej kraju, zabezpieczając 849 obszarów siedliskowych oraz 145 obszarów ptasich.

Najskuteczniejszą formą ochrony najcenniejszych obszarów przyrodniczych są Parki Narodowe dla mniejszych obszarów rezerwaty. Ostatni park narodowy, „Ujście Warty”, został utworzony w 2001 roku. Parki narodowe, których mamy w Polsce 23, pod względem powierzchni stanowią tylko 3% wszystkich obszarów chronionych w Polsce. Wszystkie parki zajmują obszar 315 tys. ha, co stanowi jedynie 1,1% powierzchni kraju. Dla porównania średnia w Europie to 3,4%, a Polska pod tym względem zajmuje 26 pozycję.

Zagrożenia dla bioróżnorodności wiążą się przede wszystkim z działalnością człowieka – z niszczeniem siedlisk np. pod inwestycje, z intensywnym rolnictwem, z nadmiernym eksploatowaniem lasów, z zanieczyszczeniami, ze zmianami klimatu, z wędrującymi wraz z ludźmi gatunkami inwazyjnymi. Co gorsza, każde pokolenie ma styczność z coraz mniejszą liczbą gatunków– ludzkości zmienia się punkt odniesienia, zaczyna traktować mniejszą różnorodność jako stan wyjściowy, zapomina, że jeszcze niedawno było inaczej, rosło więcej roślin, w morzach pływało więcej gatunków ryb.

Czy wiesz, że możesz utworzyć rezerwat bioróżnorodności w swoim ogródku? Precz z monokulturami, czyli równo przyciętymi trawnikami! Warto ograniczyć koszenie (robić to np. co kilka tygodni), a zawitają do nas nowe gatunki – np. koniczyna, brodawnik, stokrotka, babka. Motyle będą nam wdzięczne za kępy tzw. roślinności ruderalnej (zasiedlającej podłoża zmienione przez człowieka, szczególnie środowiska miejskie) – pokrzyw, bylicy, serdecznika. To na nich będą rozwijać się gąsienice.

Dlaczego bioróżnorodność jest ważna?
Zdrowe ekosystemy zapewniają nam wiele podstawowych rzeczy, których istnieje bierzemy za pewnik. Rośliny przetwarzają energię słoneczną, udostępniając ją innym formom życia. Bakterie i inne żywe organizmy rozkładają materię organiczną na składniki odżywcze, zapewniając roślinom zdrową glebę do wzrostu. Zapylacze są niezbędne dla rozmnażania roślin, gwarantując produkcję żywności. Rośliny i oceany to ważne pochłaniacze dwutlenku węgla. Cykl wodny w dużej mierze polega na żywych organizmach. Krótko mówiąc, bioróżnorodność daje nam czyste powietrze i wodę, dobrej jakości glebę i zapylanie upraw, pomaga nam walczyć ze zmianą klimatu i dostosowywać się do niej oraz ogranicza skutki katastrof naturalnych.

Podejmij jedno z wyzwań:

1. Rozejrzyj się za produktami rolnictwa ekologicznego. Intensywne rolnictwo nie sprzyja bioróżnorodności.
2. Będąc na wakacjach, nie kupuj okazów zagrożonych gatunków lub wykonanych z nich produktów!
3. Dowiedz się, które rośliny i zwierzęta w Polsce to gatunki chronione. Obejrzyj je na zdjęciach i zapamiętaj, jak wyglądają.
4. Dowiedz się, gdzie leży najbliższy Tobie obszar ochrony przyrody Natura 2000 i dlaczego został ustanowiony.
5. Jeśli dokarmiasz ptaki, rób to odpowiedzialnie. Nie karm ich chlebem! 
6. Nie wprowadzaj do środowiska gatunków obcych.
7. Wybierając miejsce na wakacje lub odpoczynek, zastanów się, czy Twoja obecność i sposób podróżowania nie szkodzą otaczającej Cię przyrodzie.

Dowiedz się więcej. Pobierz materiały edukacyjne.

fot. Sławomir Kowalski