Powołamy instytucję kultury poświęconą gen. Elżbiecie Zawackiej

"Spłacamy dzisiaj dług. Dług wdzięczności wobec pani generał, bo to piękna postać, która od dawna zasługiwała na to, aby polskie państwo w większym zakresie wzięło pod opiekę jej dziedzictwo. Jest ono piękne i bardzo ważne. Myślę, że też spłacamy dług wobec przyszłych pokoleń, a także obecnego pokolenia młodych ludzi, bo pani gen. Zawacka całym swoim życie zaświadczała, jak można pięknie żyć dla Polski, a jednocześnie wypełniać wiele innych bardzo ważnych misji i zadań" - mówił w Toruniu minister Gliński.

Szef MKiDN wskazał, że instytucję kultury utworzą Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, kierowany przez niego resort oraz toruński samorząd.

"Wielokrotnie fundacja i miasto Toruń zwracały się do MKiDN o budowę trwałej instytucji, bo wiadomo, że budżet centralny zawsze może wesprzeć takie inicjatywy w większym zakresie. Myśmy jednak tyle robili przez ostatnie osiem lat, także tutaj w Toruniu, że będąc zobowiązany do sprawiedliwego wydawania środków publicznych, wstrzymywałem się z tą decyzją. (...) Będzie to kolejna bardzo ważna instytucja polskiej pamięci" - dodał Gliński.

Minister kultury mówił także, że gen. Zawacka jest związana z "tradycją znaczenia polskich kobiet — w naszym życiu, walce o niepodległość, ale także szerszym wymiarze".

"Jestem synem harcerski Szarych Szeregów. Moja mama w powstaniu warszawskim walczyła w batalionie +Zośka+. Dla mnie osobiście jest to też decyzja, z jednej strony konieczna i oczywista, a z drugiej także honor, że mogę jako szef MKiDN taką inicjatywę zapowiedzieć, w zasadzie podjąć decyzję, bo my co zapowiadamy, to robimy. (...) Tak jak zapowiadaliśmy budowę gmachu Europejskiego Centrum Filmowego Camerimage, które jest realizowane, tak i zrealizowaliśmy wiele innych projektów, które już są. Dzięki temu Toruń wygląda pięknie i zasobnie. Zbudujemy także tę instytucję" - podkreślił Gliński.

Instytucja kultury ma się opiekować dorobkiem fundacji, ale także w nowoczesny sposób opowiadać o gen. Elżbiecie Zawackiej "Zo" oraz wszystkim tym, co się z nią łączy.

Szef resortu kultury wskazał, że bardzo zabiegał o realizację tego pomysłu szef Rządowego Centrum Legislacji prof. Krzysztof Szczucki, "jedynka" PiS w wyborach do Sejmu w okręgu toruńsko-włocławskim.

"W Toruniu nikt nie ma wątpliwości, że pani gen. Zawacka to wyjątkowa postać, kobieta, która wyjątkowo się zasłużyła dla historii Torunia, Polski, tej części świata. (...) Pani generał zadbała o to, aby zbudować piękne, wspaniałe, wszechstronne archiwum działalności podziemia w okresie okupacji podczas II wojny światowej. To osoba, wokół której należy koncentrować historię zaangażowanych kobiet — zwłaszcza w okresie okupacji, ale i Polski ludowej" - mówił Szczucki. Dodał, że to kobiety stanowiły istotną część podziemia.

Prof. Krzysztof Szczucki podkreślił, że właśnie w taki sposób rozumie swoją misję, jako kandydata na posła z tego regionu, a później — jeżeli zaufają mu wyborcy — parlamentarzysty: a mianowicie zamierza wspierać wszelkie inicjatywy wychodzące od lokalnych społeczności Torunia, Grudziądza, Włocławka i mniejszych miejscowości regionu.

Gen. Elżbieta Zawacka, legendarna kurierka AK i jedyna kobieta "cichociemna", urodziła się 19 marca 1909 r. w Toruniu. Po ukończeniu studiów poświęciła się pracy pedagogicznej w szkołach, jednocześnie działając na rzecz Przysposobienia Wojskowego Kobiet; była komendantką Regionu Śląskiego.

Wzięła udział w kampanii wrześniowej, a następnie w pierwszych zalążkach konspiracji na Śląsku. Początkowo w Służbie Zwycięstwu Polski, następnie Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. Do końca 1940 r. kierowała łącznością Okręgu Śląskiego ZWZ, by wkrótce trafić do służby kurierskiej.

Znana w konspiracji pod pseudonimem "Zo" wielokrotnie nielegalnie przekraczała granice, przenosząc wiadomości i meldunki. Szkoliła też innych kurierów. Pełniła funkcję zastępcy szefa "Zagrody" - Działu Łączności zagranicznej Oddziału V Sztabu Komendy Głównej AK. Jej najsłynniejszy rajd wiódł poprzez Niemcy, Austrię, Francję i Hiszpanię do Anglii. Na własną prośbę powróciła do okupowanego kraju, skacząc ze spadochronem 10 września 1943 r. Pracowała w szefostwie Wojskowej Służby Kobiet KG AK.

Po zakończeniu wojny włączyła się w struktury konspiracji antykomunistycznej w ramach organizacji Wolność i Niezawisłość. Powróciła także do pracy pedagogicznej - ukończyła studium pedagogiki społecznej i rozpoczęła pracę doktorską.

W 1951 r. została aresztowana przez Urząd Bezpieczeństwa i była więziona do 1955 r. Później powróciła do pracy naukowej i pedagogicznej. W 1965 r. uzyskała doktorat, a w 1972 r. habilitację i wróciła do rodzinnego Torunia, gdzie podjęła pracę na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Instytucie Pedagogiki i Psychologii.

Elżbieta Zawacka już wówczas gromadziła materiały do dziejów Armii Krajowej, działała w środowisku kombatantów AK. Na skutek represji SB, dzięki którym m.in. zlikwidowano kierowany przez nią Zakład Andragogiki, odeszła przedwcześnie z pracy na uniwersytecie.

Jej dziełem jest powołanie do życia Fundacji Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej i Wojskowej Służby Kobiet w Toruniu. Fundacja gromadzi dokumenty i relacje, ale także organizuje konferencje, zjazdy naukowe i wydaje liczne publikacje dokumentujące udział Pomorza w walce o niepodległość.

W 1992 r. została honorową obywatelką rodzinnego Torunia, a w 2006 r. otrzymała stopień generała brygady. Była odznaczona Orderem Orła Białego, Krzyżem Orderu Virtuti Militari i pięciokrotnie Krzyżem Walecznych. Zmarła 10 stycznia 2009 r. w Toruniu. (PAP)

Autor: Tomasz Więcławski

twi/ mir/